ციფრული პოეზია

ბოლო პერიოდი სულ უფრო მეტს ვფიქრობ ხელოვნურ ინტელექტზე. ბევრი მეგობარი მყავს რომელიც მეტყოდა, ნუ მკრეხელობო.

ასეთ დროს აინშტაინის სიტყვები მახსენდება, რომელიც დაახლოებით გულისხმობდა, რომ ღმერთს თავისუფლად შეეძლო რაიმე ცოდნა ადამიანის აზროვნების საზღვრებს მიღმა მოეთავსებია.

თემას გადავუხვიე (ბოლო დროს ხშირად მემართება).

მოკლედ, ჩემთვის ეჭვგარეშეა, რომ მომავალის ტექნოლოგიები ხელოვნურ ინტელექტს უკავშირდება. თავში უამრავი ამოკითხული, მოსმენილი, ნაფიქრი აზრი ქაოსურად ეჯახება ერთმანეთს და სრულყოფილ ფიგურად იკვრება: "საკუთარი დრო როდესაც არ მყოფნიდა, მივხვდი რომ სხვისი დრო უნდა გამეყიდა", "მაშინ როდესაც web 1.0-ში, მომხმარებლები ძირითადად იღებდნენ ინფორმაციას, web 2.0-ში ისინი თავად ქმნიან ვების შიგთავს", "ყველაფერი უბრალო აღმოჩენით დაიწყო... ", "და რა მოხდება ადამიანებმა რობოტების დრო რომ გამოიყენონ კონტენტის შესაქნელადაც და დასამუშავებლად", "უმართავი სტიქია - ინფორმაცია" და მრავალი სხვა. ამ ფრაზებს ( და არამხოლოდ) არ ვიცი ვინ როგორ, მაგრამ ჩემი გონება ერთ ფიგურაში აერთიანებს და მას მომავალი - ხელოვნური ინტელექტი ქვია.

ხშირად ვფიქრობ - რა არის ხელოვნური ინტელექტი. რას გულისხმობს ის? ბევრი ფიქრის შემდეგ დავასკვენი, რომ ხელოვნური ინტელექტი ერთადერთ მოთხოვნას უნდა აკმაყოფილებდეს _ ის თვითგანვითარებადი (თვითმყოფადი) უნდა იყოს.

და აქ კვლავ უამრავი შეკითხვა ჩნდება: რა უნდა განივითაროს, უნდა გააჩნდეს თუ არა მიზანი, საკუთარი სურვილები, ეგო? ამ ეტაპზე მინიმუმ რაც შემიძლია ვთქვა, მას უნდა შეეძლოს მასში თავმოყრილი ალრგორითმების დახვეწა და გაუმჯობესება, ასევე არსებულის საფუძველზე ახალი ალგორითმების მოფიქრება და შექმნაც. სხვაგვარად ხელოვნური ინტელექტი ვერ წარმომიდგენია.

სხვა შემთხვევაში უბრალოდ დახვეწილ ალგორითმს, ან ალგორითმების ერთობლიობას მივიღებთ. წესების გარკვეულ თანმიმდევრობას, რომელიც ადამიანის მიერ წინასწარ არის განსაზღვრული. ეს ალგორითმები ყოველთვის სწორხაზოვანი იქნება და არასოდეს არ ექნებათ თვითმყოფადობა.

ამასწინათ ერთი გონებრივი ექსპერიმენტი ჩავატარე და ჩემთვის მნიშვნელოვანი შეკითხვა დავსვი (რომელიც ვფიქრობ პირდაპირ უკავშირდება ხელოვნურ ინტელექტს): რა მოხდება, თეორიულად მთელი სამყარო რომ დავაკოპიროთ? განვითარდება ორივე სამყარო ზუსტად ერთნაირად თუ განსხვავებულად?

თუ ერთნაირად განვითარდება, გამოდის რომ სამყაროში ყველაფერი წინასწარ ყოფილა განსაზღვრული და ჩვენ არაფერს არ ვწყვიტავთ _ უბრალოდ ჩვენს თავში ნეორინების, პროტონების თუ ელექტრონების (მნიშვნელობა არააქვს რა პროცესების თუ მექანიზმების - ჩემთვის მათემატიკური შავი ყუთია) ურთიერთ ქმედება განსაზღვრავს ჩვენს გადაწყვეტილებებს, სურვილებს და სამყაროში ყველაფერი იმაზე უფრო მეტად კანონზომიერი და გამოთვლადია ვიდრე ადამიანის ცნობიერებისთვის ჩანს.

თუ ორი სამყარო განსხვავებულად განვითარდება, მაშინ რა არის ან როგორ მუშაობს მექანიზმი, რომელიც აბსოლუტურად იდენტურ სამყაროებში განსხვავებას გამოიწვევს? და ვფიქრობ სწორედ ეს განსხვავების გამომწვევი მექანიზმი არის საფუძველი ხელოვნური ინტელექტის. სწორედ ეს მექანიზმი სძენს აზროვნებას თვითმყოფადობას და ჩვენს გადაწყვეტილებებს უნიკალურს ხდის.

დღეისათვის უამრავი კვლევაა ხელოვნური ინტელექტის მიმართულებით. მეც ძალიან მაინტერესებს ეს საკითხი და აუცილებლად უნდა გავეცნო უახლოეს მომავალში მოცემულ მიმართულებებს. მაგრამ როგორც ვხვდები, ძირითადი ძალისხმევა მაინც კონკრეტული ალგორითმების დახვეწა-შემუშავებაში იხარჯება. საჭირო კი სხვა რამეა - საჭირო არის მექანიზმი, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლად იმოქმედებს.

აქვე ლირიული გადახვევა მინდა გავაკეთო და მიუხედავად იმისა, რომ თემასთან კავშირშია (თუმცა უადგილო) ჩემს ერთერთ იდეაზე მინდა მოგიყვეთ. საქმე იმაშია, რომ ზურიკელასი არ იყოს ლექსების წერა ახალი დაყწებული იმქონდა (მაშინ კომპიუტერი არ მქონდა, ვინდოუსი კი ყურმოკვირთ ვიცოდი რა იყო) რითმებში გარკვეული კანონზომიერება როდესაც აღმოვაჩინე.

ვიზუალიზაციის გარეშე ვერაფერს ხეირიანად ვერ ვიაზრებ და მეც მარტივი რამ გავაკეთე:

ვინაიდან ლექსის რითმაში მთავარი ხმოვნებია, თითეულ ხმოვანს სიმბოლური ფერი შევუსაბამე და სხვადასხვა ლექსების ბწკარედების გრაფიკულ გამოსახულებებს დავაკვირდი:



მაშინ დრო ბლომად მქონდა და მალევე აღმოვაჩინე რომ მხოლოდ ხმოვნები არ იყვნენ _ მთავარი გმირების გარდა სპექტაკლში მეორეხარისხოვანი როლებიც, თანხმოვნებიც მონაწილეობდნენ. ისინი აძლიერებენ გარკვეული ხმოვნების რითმს და ჟღერადობას. "აეი"-ს მსგავსად, თანხმოვნებიც ჯგუფებად იყოფიან და თანხმოვნებისა და ხმოვნების თანხვედრა სრულყოფილ რითმას ქმნის.

ამგვარად არც ისე რთული მისაგნებია ალგორითმი, რომელიც წინადადებათა და სიტყვათა დიდი ბაზის პირობებში (დავუშვათ რომელიც გააჩნია გუგლს) და მცირე გრამატიკული წესების მოშველიებით, შეძლებს საკმაოდ რთული და იდეალურად ჟღერადი რითმების შედგენას.

თუმცა მცირედი კვლევების შემდეგ მივხვდი, რატომ სიამოვნებს ადამიანის ყურს რითმები, რომელსაც მე პირადად "მოულოდნელ რითმებს" ვეძახი. ეს რითმები ხშირად მხვდებოდა და განსაკუთრებით მსიამოვნებდა ხოლმე რუსულ პოეზიაში, თუმცა ქართულშიც არანაკლებ არის (ბარემ აქაც გალაკტიონს მოვიშველიებ - პაპსაა მაინც ) _ როდესაც თითქოს წინასწარ გამზადებული საძირკველია, წინასწარ გამოჭრილი ფორმა და უცებ, როგორც ფურცლის გაჭრისას, სამართებელი გვერდით გაგირბის:

მივეჩქარები იქ ხელაღებით,
სადაც არაგვი მოჰქრის გიჟური,
სადაც ბაღებით და ვენახებით
ციხიდან შუქი გამოიჟურა.

"გიჟური, იჟურა" - ეს გამონანკლისია, გადახვევაა სწორხაზოვანი ალგორითმიდან. ასეთი რამ მხოლოდ ადამიანის გონებას შეუძლია (ასე მოულოდნელად და ლამაზად) - სწორედ ეს ადგილი მგონია, იმ მექეანიზმის ნაწილი რაც ადამიანთა აზროვნებას უნიკალურს ხდის, რაც ორ დუბლირებულ სამყაროს სრულიად სხვადასხვა განვითარებას მისცემდა. ისევე როგორც ლექსის წერის პროცესში უეცრად დარღვეული რითმა.

***
მე რომ ამ პოსტს ვიკხულობდე "ეკონომისტ-კიბერნეტიკოსის" და ვებ-ტექნოლოგიის სპეციალისტის ნააზრევის ნაცვლად (რომელიც მკაცრ ლოგიკას ეფუძნება), პოეტური სულის, მეოცნებე ადამიანის ფანტასმაგორიულ ბოდვას ამოვიკითხავდი.

იტალიელების გამოთქმის არ იყოს "მთავარია იმიჯი მოიპოვო და შემდეგ რომც ჩაიფსა, დილით შეგიძლია თქვა რომ გაოფლიანდი _ მაინც ყველა დაგიჯერებსო".

თუმცა მე, როგორც გამოუსწორებელ იდეალისტს მიმაჩნია რომ არსებობენ ადამიანები, რომლებიც სნობები არ არიან და მათვის სულერთია ვინ წერს ამ პოსტს - მეოცნებე პოეტი თუ ევრისტიკული მოდელირებით გაჯერებული ეკონომისტ-კიბერნეტიკოსი. მე სწორედ ამ ადამიანებს მინდა მივმართო:

სხვადასხვა ცოდნის შეჯერებით და გაერთიანებით წარმოუდგენელი შედეგების მიღწევა შეიძლება. თუ თქვენც გაქვთ გამოცდილება, სურვილი, ცოდნა, ნააზრევი ამ ყველაფერზე ძალიან გთხოვთ არ დაიზაროთ და გამიზიარეთ _ იქნებ ყველაფერი გაცილებით მარტივად არის, ყველლაფერი გენიალური ხომ ძალიან მარტივია.